همشهری آنلاین - مریم سرخوش: دنیا به سمت خودمراقبتی حرکت کرده، یعنی افزایش دانش و مهارت افراد در حفظ سلامت یا مدیریت بیماری‌ای که خودشان یا عضوی از خانواده‌شان به آن مبتلاست. تقویت فرهنگ خودمراقبتی نه تنها بار هزینه‌ها در نظام سلامت و خانواده‌ها را کاهش می‌دهد که باعث توانمندی و رضایتمندی برای خود فرد، همچنین مسئولیت‌پذیری بیشتر در قبال سلامت جامعه می‌شود.
این که افراد آگاه باشند چطور بیمار نشوند یا در صورت ابتلا به بیماری‌های مزمن مثل دیابت و فشار خون بدون مراجعات مکرر به پزشکان و مراکز درمانی، سلامتی‌شان را مدیریت کنند، وظیفه مهمی است که باید از سوی متولیان نظام سلامت در جامعه فرهنگسازی شود.
این نکاتی است که دکتر عباس علیپور، رئیس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت بیان می‌کند و درباره مزایای خودمراقبتی، به ویژه در مدیریت بیماری‌های غیرواگیر به چند سؤال همشهری پاسخ داده است.
خودمراقبتی شامل چه میزان از آگاهی افراد برای حفظ و مدیریت سلامتی‌شان می‌شود؟
خودمراقبتی مجموعه اقدامات آموزشی است که منجر به افزایش دانش و مهارت فرد برای حفاظت از سلامت خود و خانواده‌اش است. به عبارت دیگر خودمراقبی باعث افزایش مسئولیت افراد در قبال سلامت‌شان می‌شود که می‌تواند در زمینه‌های مختلف صورت بگیرد. از مهم‌ترین این زمینه‌ها، خودمراقبتی تغذیه‌ای، فعالیت‌های بدنی یا برخورد با مسائل اجتماعی و روحی و روانی است. این که افراد آگاه باشند با رفتارهایی که می‌تواند عوامل خطر و تهدیدکننده سلامت جسم و روحشان باشد چطور برخورد کنند. اما مبحث اصلی در این حوزه مراقبت‌های پزشکی است.
این مراقبت‌های پزشکی به معنای پیشگیری از بیمار شدن است؟
بیماری‌هایی که عمده جوامع در حال حاضر با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بیماری‌های مزمن و غیرواگیر هستند. حدود ۶۰-۷۰ درصد مرگ‌و میرهای جهان هم به همین دلایل رخ می‌دهد. به عنوان مثال فردی که دیابت می‌گیرد، امکان بهبودی ندارد و تنها درمان این بیماران، مراقبت و مدیریت بیماری است. آسم، بیماری قلبی و... هم همین وضعیت را دارند. در این شرایط بیماران نیازمند مراجعه طولانی‌مدت به پزشک برای دریافت مراقبت‌های لازم هستند اما می‌توانند بخش‌هایی از مراقبت‌ها را خودشان یاد بگیرند و انجام دهند. با آموزش به فرد دیابتی یا مبتلا به فشارخون که چطور با دستگاه ساده، قند یا فشار خون‌شان را اندازه‌گیری کنند و بر اساس عددی که نشان می‌دهد، پرهیز غذایی یا فعالیت بدنی داشته باشد، یا میزان دوز مصرفی دارو را کمتر یا بیشتر کنند، مصداق همین خودمراقبتی است که فرد می‌تواند به جای پرستار یا پزشک برای خود انجام دهد.
احتمال این که بیمار در این خودمراقبتی‌ها دچار خطا شود، وجود ندارد؟
دنیا در حال حرکت به این سمت است که خودمراقبتی افزایش پیدا کند و در این زمینه از بستر دیجیتال استفاده می‌کنند. پزشکان می‌توانند از طریق فضای آنلاین کنار بیماران باشند و مراقبت‌های بهداشتی لازم را در مواقع ضروری ارائه کنند. همین حالا ما ارائه خدمات پزشکی از راه دور هم داریم که البته سیستم آن فعلا بر اساس شرح حال بیماران و خوداظهاری است و مبتنی بر یک سیستم اصولی مثل دستگاه فشارسنج یا قند خون نیست. می‌توانیم به تدریج این سیستم را ارتقا دهیم تا فرد در یک خانه بهداشت، نوار قلب بگیرد و آن را برای متخصص قلب با کیلومترها فاصله ارسال کند. یا حتی می‌توان اپلیکیشن‌هایی داشت که به صورت هوشمند به افراد کمک کنند.
۲۰۰۰ محتوای چند رسانه‌ای شامل کتاب، جزوه، ویدئو و عکس هم در کتابخانه سلامت شهروندی در اپراتور ملی سلامت بارگذاری و در اختیار مردم قرار گرفته که می‌توانند محتوای مورد نظر خود را جستجو و از آن استفاده کنند.
مثلا افراد قند خون، میزان فعالیت بدنی و... را وارد و سامانه برایشان محاسبه کند که دوز دارو چقدر باشد. ما هم باید این سیستم را وارد نظام سلامت‌مان کنیم. نمی‌توانیم بگوییم فرد هر کاری دارد راهی پزشک برود. کشورهای پیشرفته دنیا حدود ۳۰-۴۰ درصد خدمات بهداشتی – درمانی را به صورت خودمراقبتی در نظر گرفته‌اند اما این عدد در کشور ما بسیار ناچیز است و باید افزایش پیدا کند. در خدمات پزشکی از راه دور هم آمار ما ۵درصد است. به تدریج باید این حوزه توسعه پیدا کند چون همه این موارد با هم کمک می‌کنند که مراجعات مستقیم مردم به نظام سلامت کاهش پیدا کند و به سطح کشورهای پیشرفته برسیم.
یعنی صرف اینکه افراد را به سمت استفاده از اپلیکیشن‌ها و سامانه‌ها سوق دهیم کافی است؟
باید مجموعه اقدامات را در نظر گفت. آنچه از نظر علمی درست است این که موضوع و فرهنگ خودمراقبتی در میان مردم نهادینه شود چون مزایای زیادی برایشان خواهد داشت، از جمله صرفه‌جویی در وقت و هزینه. باید هفته‌های خودمراقبتی داشته باشیم مشابه کاری که بسیاری از کشورهای دنیا انجام می‌دهند. اپلیکیشن‌ها هم کمک‌کننده هستند. پرونده‌های الکترونیک هم می‌توانند مردم را نسبت به وضعیت سلامتی‌شان آگاه کنند. در این بستر هم می‌توان اطلاعاتی مختلفی را در دسترس آنها قرار داد، از جمله این که تیم سلامت‌شان کیست؟ اگر مشکلی برایشان پیش آمد به کدام مرکز مراجعه کنند، وضعیت قبلی و مراقبت‌های قبلی‌شان چطور بوده است؟ یا مراقبت‌های بعدی که باید بگیرند چیست؟
چرا از ظرفیت مدارس استفاده نمی‌شود؟
قطعا ما باید مردم را تشویق کنیم و آموزش دهیم که خودمراقبتی داشته باشند. برای این کار هم مدارس بهترین ظرفیت هستند. در این جا بحث سفیر سلامت یا داوطلبان سلامت مطرح است که باید سواد کافی در این حوزه داشته باشند و فرزند هر خانواده با آموزش و آگاهی می‌تواند چنین نقشی را عهده‌دار باشد. نه تنها مدارس که حتی در مجموعه‌های اداری هم یک سفیر سلامت سازمانی وجود داشته باشد که به بقیه کمک کند.
بهترین سن آموزش خودمراقبتی چه زمانی است؟
در کشوری مثل انگلستان، اپلیکشین‌هایی که وجود دارد که افراد بعد از ۱۳-۱۴ سالگی می‌توانند در آنها عضو شوند. این سنین برای شروع خودمراقبتی خوب است. اگر بتوانیم در ایران هم برای سنین زیر ۱۵ سال این خدمات ارائه کنیم مناسب است. اما از این سن به بعد باید به تدریج آموزش‌های خودمراقبتی افزایش پیدا کند تا فرهنگ مراقبت از خود را توسعه دهد.
یک مساله دیگر هم وجود دارد، آمار مصرف خودسرانه دارو در کشور ما بالاست. آیا خودمراقبتی‌ها این آمار را تشدید نخواهد کرد؟
خودمراقبتی یعنی آگاهی و آن چیزی که به عنوان خودسرانه مطرح می‌شود مد نظر ما نیست. در این بخش به افراد آموزش داده می‌شود که تا مطمئن نشده‌اند اقدام خودسرانه نداشته باشند و برای داشتن اطمینان هم باید از منابع معتبر استفاده کنند. یکی از مشکلاتی ما این است که افراد برای کسب چنین اطلاعاتی سراغ گوگل می‌روند که انواع اطلاعات را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد و این اقدام اشتباهی است. از سوی دیگر کسب اطلاع از سایت‌های علمی معتبر هم برای همه افراد آسان نیست. به همین دلیل وظیفه نظام سلامت است که منابع معتبر را در دسترس افراد قرار دهند، مشابه همان داده‌هایی که در کتابخانه سلامت اپراتور ملی سلامت گنجانده شده و هزار منبع آموزشی را در اختیار مردم قرار داده است. نکته مهم این که مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک، جزو توصیه‌های خودمراقبتی نیست، به همین دلیل باید یک الگوریتم مناسب درست کنیم. این که افراد در زمان بروز برخی بیماری‌ها در مرحله اول استراحت در منزل، استفاده از مایعات یا... را انجام دهند اما با بروز تنگی نفس یا خلط حتما به پزشک مراجعه کنند. این در حالی است که اکنون برای همان درمان‌های ساده اولیه مثل استفاده از مایعات یا پرهیز غذایی هم افراد به پزشکان مراجعه می‌کنند، اما اگر خودمراقبی اجرا شود میزان مراجعه کم خواهد شد و بسیاری از هزینه‌های نظام سلامت کاهش پیدا می‌کند.
به طور کلی مزیت‌های افزایش آگاهی مردم از خودمراقبتی چیست؟
کاهش هزینه برای درمان بیماری یکی از مهم‌ترین نتایج این بخش است که برای نظام سلامت هم صرفه‌جویی دارد اما مزیت مهمتر رضایتمندی مردم است. زمانی که مردم توانمند می‌شوند و از خودشان مراقبت می‌کنند، رضایتمندی حاصل از آن ارزش بیشتری برای جامعه دارد. نکته دیگر این که احساس مسئولیت مردم در قبال بیماری هم افزایش پیدا می‌کند. مثل مشارکتی که در کشورهای دنیا برای بسیاری از موارد وجود دارد. فرد کاملا آگاه است که در صورت رعایت نکردن برخی اصول بهداشتی هم برای خودش مشکل ایجاد می‌کند و هم برای اطرافیان، به همین دلیل مراقبت و پرهیز بیشتری برای حفاظت از سلامت یا مدیریت بیماری خود انجام خواهد داد. به لحاظ علمی ثابت شده افرادی که خودمراقبتی می‌کنند در کنترل بیماری موفقیت بیشتری دارند و این جوامع شاهد ازدحام کمتری در مراکز درمانی هستند.
برای افزایش آگاهی در این حوزه چه منابعی در دسترس مردم است؟
وزارت بهداشت درباره برخی بیماری‌ها، راهنماهای بالینی منتشر می‌کند که البته استفاده از آن برای عموم مردم سخت است. اما درباره برخی ناخوشی‌های عمومی مثل سرماخوردگی، گرمازدگی، عرق‌سوز شدن، سردرد و... منابع ساده‌ای در دسترس است که از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور منتشر و در فضای مجازی در اختیار عموم قرار می‌گیرد. اپراتور ملی سلامت (OP) هم چند روز پیش با هدف افزایش کیفیت ارائه خدمات به هموطنان آغاز به کار کرد. در این سامانه به نشانی op.salamat.gov.ir از این به بعد به نوعی پرونده سلامت آنلاین برای هر ایرانی در دسترس است که با مراجعه به مراکز درمانی از بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها گرفته تا درمانگاه‌ها و مطب‌ها و... ارائه‌دهندگان خدمات بتوانند به سوابق بیماری، مصرف داروها، آزمایشگاه و سایر مدارک پزشکی فرد دسترسی داشته و خدمات مناسب با وضعیت آنها ارائه کنند. این سامانه به تدریج کامل می‌شود و از مهم‌ترین بخش‌های آن، همین بخش خودمراقبتی است. افراد با کد ملی وارد سامانه می‌شوند، بلافاصله به ۴ سامانه سطح یک متصل خواهند شد. در این بخش می‌توانند پزشک خانواده، مراقبت سلامت، نشانی مراکز جامع سلامت و خدماتی که تاکنون دریافت یا داروهایی که مصرف کرده است، همچنین آزمایش‌هایی که داده و البته خدماتی که نیازمند دریافت آن است و... را مشاهده کند. اگر افراد مبتلا به بیماری هم باشند، بسته‌های آموزشی در صفحه آنها قرار داده شده تا مطالعه و اقداماتی را با هدف مدیریت بیماری انجام دهند.
نظر شما